ابن‌منذر ابوالولید محمد بن عمر منذراِبْنِ مُنْذِر، ابوالولید محمد بن عمر منذر (د ۵۵۸ق/۱۱۶۳م)، از سیاست پیشگان و بزرگان شِلب در غرب اندلس و از رهبران قیام مریدون بود . ۱ - تحصیلاتوی از مولدون - مسلمانان بومی اندلسی - بود و از کودکی در اشبیلیه به تحصیل پرداخت و در ادبیات و فقه مهارت یافت. از ابومحمد عبدالوهاب بن محمد لخمی حدیث شنید و از وی روایت کرد. به عضویت خطة الشوری (هیأت مشاوران قضائی امیر) در شهر شلب درآمد، سپس به زهد گرایید و در رباط ریحانه در ساحل دریا گوشه‌نشینی اختیار کرد. [۱]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج۲، ص۲۰۲-۲۰۳، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
[۲]
ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصلة، ج ۱، ص۴۴۵، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۵م.
۲ - آغاز مبارزاتملاقات و مصاحبت ابن منذر با ابن قسی رهبر نهضت مریدون در غرب اندلس، سبب شد که وی مردم شلب را به این نهضت دعوت کند. آنگاه با همکاری دوست خود ابومحمدِ سیدرای ابن وزیر که قبلاً در یابُره در غرب اندلس قیام کرده بود، به جانب دژ مرجیق - در شرق شلب - که مرابطون آن را در اختیار داشتند، حرکت کرد و بر آن‌ها غلبه یافت و دژ را به تصرف در آورد و با کمک نیروهایی که ابن وزیر در اختیارش گذاشته بود، شهر باجه را نیز گشود و در ربیع‌الاخر ۵۳۹ در دژ میرتُلَه به حضور ابن قسی رسید و با وی بیعت کرد و ابن قسی او را به عنوان فرمانروای شلب و اطراف آن منصوب کرد. در دیدار بعدی میان آن دو پیمان همکاری تجدید شد و ابن منذر از سوی ابن قسی ملقب به العزیز بالله شد. [۳]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج۲، ص۲۰۳-۲۰۴، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
۳ - فتوحاتابن منذر با همکاری یوسف بن احمد بطروحی، از رؤسای نهضت مریدی، وَلبه لَبلَه را گشود و مرابطون را از آنجا بیرون راند، و آن را بر قلمرو خود افزود. آنگاه درصدد برآمد که اشبیلیه را نیز بگشاید، پس دژهای قصر طلیاطه و زاهر در غرب را گشود و در خارج طریانه (اطریانه) با لشکریان ابوزکریا یحیی بن علی غانیه سردار مرابطون که از قرطبه برای مقابله با او آمده بود، مواجه گشت. در جنگی که میان آن دو در گرفت جمعی از یاران ابن منذر کشته شدند و او با بقایای نیروهای خود شبانه به لبله فرار کرد. سپس یوسف بطروحی را برای دفاع از شهر لبله گمارد و خود به شلب بازگشت. [۴]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۴-۲۰۶، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
شورش ابن حَمْدین در قرطبه سبب شد که ابن غانیه از جنگ با یاران ابن منذر منصرف شود و بعد از ۳ ماه توقف در اطراف شهر لبله به اشبیلیه بازگردد. ابن قسی پس از آگاهی از شورش قرطبه ابن منذر را مأمور فتح آنجا کرد، ولی به سبب حوادثی ابن منذر موفق به فتح قرطبه نشد و به شلب بازگشت. پس از آنکه روابط ابن قسی با هم پیمان سابقش ابن وزیر، فرمانروای باجه تیره شد، وی ابن منذر را به جنگ ابن وزیر فرستاد. [۵]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۷ ،به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
[۶]
ابن خطیب، محمد، تاریخ اسبانیة الاسلامیة، ص ۲۵۱ ، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م.
او در این نبرد شکست خورد و شلب را از دست داد و خود اسیر شد و به دستور ابن وزیر کور و زندانی گردید. [۷]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۷، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
[۸]
عنان، عبدالله، عصر المرابطین و الموحدین، ج ۱، ص۳۲۷- ۳۲۸،قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م .
سپس در شعبان ۵۴۰ ابن وزیر میرتله، جایگاه ابن قسی را گشود و او را از رهبری مریدون بر کنار کرد و مردم را به تبعیت ابن حمدین فرمانروای قرطبه فراخواند. [۹]
ابن خطیب، محمد، تاریخ اسبانیة الاسلامیة، ص ۲۵۱، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م.
[۱۰]
عنان، عبدالله، عصر المرابطین و الموحدین، ج ۱، ص۳۱۰،قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م .
ابن منذر در زندان بود تا اینکه موحدون، غرب اندلس را در۵۴۱ق گشودند و او که در باجه [۱۱]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۷، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
یا در بطلیوس [۱۲]
عنان، عبدالله، عصر المرابطین و الموحدین، ج ۱، ص۳۳۰،قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م .
زندانی بود، آزاد شد و به شلب بازگشت. به سبب فتح اندلس ابن قسی دیگر بار به زمامداری شلب رسید. وی که اطاعت از موحدون را پوششی برای دعوت خود قرار داده بود، به مسیحیان روی آورد، در نتیجه مردم شلب در صدد قتل او برآمدند. ابن منذر، دوست و هم پیمان سابق ابن قسی، رهبری این طرح را برعهده داشت. در جمادی‌الاول ۵۴۶ ابن قسی به قتل رسید و ابن منذرِ نابینا فرمانروای شلب شد. [۱۳]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۷، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
[۱۴]
ابن خطیب، محمد، تاریخ اسبانیة الاسلامیة، ص ۲۵۱، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م.
[۱۵]
عنان، عبدالله، عصر المرابطین و الموحدین، ج ۱، ص۳۳۰،قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م .
احتمالاً در همین موقع بود که ابوبکر بن منَخّل به عنوان وزیر ابن منذر انتخاب شد. [۱۶]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۸، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
۴ - وفاتدر اینکه آیا ابن منذر به عنوان رهبر مریدون فرمانروای شلب شد یا به عنوان حاکمی که به موحدون وفادار بود، اختلاف هست. ابن ابار [۱۷]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۷، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
می‌گوید ابن منذر مردم را به مهدویت یعنی همان دعوت ابن قسی فراخواند، ولی براساس نظریه عنان [۱۸]
عنان، عبدالله، عصر المرابطین و الموحدین، ج ۱، ص۳۳۰،قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م .
با کشته شدن ابن قسی ریاست مریدون به پایان رسیده است. مدت زیادی از فرمانروایی ابن منذر نگذشته بود که ابن وزیر شلب را بر قلمرو خود افزود و برای اینکه ابن منذر مجدداً قیام نکند او را به اشبیلیه برد و در آنجا تحت نظر قرار داد. ابن منذر از اشبیلیه به مراکش رفت و در سَلا اقامت گزید تا اینکه در ۵۵۸ق درگذشت. [۱۹]
عنان، عبدالله، عصر المرابطین و الموحدین، ج ۱، ص۳۳۱،قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م .
ابن منذر شعر نیز می‌سروده و ابن ابار [۲۰]
ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، ج ۲، ص۲۰۸-۲۱۰، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م.
اشعاری از وی نقل کرده است. ۵ - فهرست منابع۱) ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۵م. ۲) ابن ابار، محمد، الحلة السیراء، به کوشش حسین مونس، قاهره، ۱۹۶۳م. ۳) ابن خطیب، محمد، تاریخ اسبانیة الاسلامیة، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م. ۴) عنان، عبدالله، عصر المرابطین و الموحدین، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م . ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالولید ابن‌منذر»، شماره۱۸۲۳. رده‌های این صفحه : تراجم
|